Choć jednoosobowa działalność gospodarcza – co do zasady kończy swój byt z chwilą śmierci przedsiębiorcy (pisaliśmy o tym w ostatnim artykule „Śmierć przedsiębiorcy – co się dzieje z prowadzoną przez niego jednoosobową działalnością gospodarczą?”), powołanie zawczasu zarządcy sukcesyjnego pozwala na zachowanie ciągłości firmy na czas trwania postępowania spadkowego (do działu spadku) i płynną kontynuację jej działania.
Zarząd sukcesyjny to rozwiązanie tymczasowe, na czas postępowania spadkowego. Dzięki tej instytucji, spadkobiercy zyskują czas na uregulowanie kwestii związanych ze śmiercią osoby bliskiej, a także na świadome podjęcie decyzji o dalszych losach firmy, którą mogą:
Właściwie ustanowiony zawczasu zarządca:
Zarządca działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, którzy do czasu zakończenia postępowania spadkowego (do działu spadku) solidarnie odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzaniem firmy – mają prawo do udziału w zyskach, ale i uczestniczą w ewentualnych stratach. Zarządca wypłaca im zysk w stosowanych częściach.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego umożliwia ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej z 5 lipca 2018 r.
Można powiedzieć, że jej uchwalanie było odpowiedzią na długotrwałe postępowania spadkowe, w trakcie których działalność gospodarcza prowadzona przez zmarłego przedsiębiorcę ulegała faktycznemu zawieszeniu, do chwili zakończenia postępowania spadkowego. Biorąc pod uwagę złożoność postępowania spadkowego, zwłaszcza w sytuacji w której:
takie „zawieszenie” może trwać wiele miesięcy, a nawet lat, w trakcie których firma może stracić kontrahentów, dostawców czy pracowników. W świetle długich postępowań spadkowych, rzadko kiedy opłacalne, czy nawet faktycznie możliwe było wznawianie prowadzenia firmy.
Na zarządcę sukcesyjnego można powołać osobę fizyczną (z kręgu spadkobierców lub spoza tego kręgu), posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, co do której nie orzeczono zakazu:
Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego, albo zastrzec, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.
Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego wymaga zgody wskazanej osoby oraz zgłoszenia jej do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Zgłoszenia można dokonać na piśmie lub elektronicznie. Jeśli chodzi o zarządcę prokurenta – zgłoszenie do CEIDG może nastąpić równocześnie z ustanowieniem prokury lub po jej udzieleniu.
W danym czasie, funkcję zarządcy sukcesyjnego może pełnić jedna osoba.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy wystarczy:
Powyższe czynności powinny nastąpić w formie pisemnej lub elektronicznej.
W terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego mogą powołać:
Dla ważności, stosowne oświadczenia po śmierci przedsiębiorcy muszą być złożone przed notariuszem, który następnie zgłasza powołanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.
To osoba, którą przedsiębiorca może wyznaczyć na wypadek, gdyby zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności nie mógł rozpocząć lub kontynuować pełnienia swojej funkcji z powodu:
a także – w razie uprawomocnienia się orzeczenia zakazującego prowadzenia działalności gospodarczej, obejmującego wykonywanej przez przedsiębiorcę lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.
Przedsiębiorca może wskazać jednego zarządcę „rezerwowego”.
Zarząd sukcesyjny wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych przyczyn termin ten może zostać przedłużony przez sąd, jednak nie dłużej niż na okres 5 lat.
W określonych sytuacjach, zarząd sukcesyjny może wygasnąć przed upływem określonego terminu, w sytuacjach gdy:
W razie rezygnacji zarządca sukcesyjny wykonuje swoje obowiązki jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że powołany został nowy zarządca. Odwołanie zarządcy musi nastąpić na piśmie, i zostać zgłoszone do CEIDG następnego dnia roboczego.
Zarządca sukcesyjny jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw związanych z przedsiębiorstwem, w tym w szczególności za:
Jak wspomnieliśmy, zarządca sukcesyjny działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkiem: „w spadku”. Do jego zadań należy bieżące wykonywanie praw i obowiązków zmarłego przedsiębiorcy, wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej.
Choć zarządca może ustanowić pełnomocników do poszczególnych czynności lub czynności danego rodzaju, nie może przenieść zarządu sukcesyjnego na inną osobę. Ma zdolność sądową – może pozywać i być pozywany w sprawach dotyczących działalności przedsiębiorstwa w spadku.
Zarządca nie odpowiada osobistym majątkiem za długi firmy ani za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela, ale ponosi odpowiedzialność za szkody, jeśli wyrządzi je na skutek nienależytej realizacji swoich zobowiązań.
Zarządca sukcesyjny jest obowiązany do sporządzenia i złożenia przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, które powinno uwzględniać:
Co ważne, po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą zażądać sprawozdania z jego prowadzenia.
Zarząd sukcesyjny może być wykonywany bezpłatnie lub za wynagrodzeniem, na podstawie umowy zlecenia z osobami, na rzecz których jest wykonywany, co może wiązać się z podleganiem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Dlaczego najlepiej powołać zarządcę sukcesyjnego jeszcze za życia przedsiębiorcy, a nie po jego śmierci. Oto najważniejsze powody: