W dzisiejszym artykule omówimy jedno z uprawnień kontrolnych tzw. prawa mniejszości w spółce z o.o. – żądanie wspólnika takiej spółki wyznaczenia przez sąd firmy audytorskiej w celu zbadania spółki.

Zgodnie z art. 223 Kodeksu spółek handlowych (dalej: KSH), sąd rejestrowy, na żądanie wspólnika lub wspólników spółki z o. o. reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, może, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, wyznaczyć firmę audytorską w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki.

Kto jest uprawniony do złożenia wniosku?

Uprawnieni do złożenia wniosku do sądu są wspólnicy albo wspólnik reprezentujący co najmniej 1/10 kapitału zakładowego. Przesłanką uprawniającą do złożenia stosownego wniosku jest bycie wspólnikiem danej sp. z o.o. Wspólnikiem jest osoba, która uczestniczy w spółce od jej zawiązania, oraz osoba, która stała się wspólnikiem w sposób wtórny, nabywając udział lub udziały.

Do kogo kierowany jest wniosek?

Wniosek kierowany jest bezpośrednio do sądu rejestrowego właściwego dla siedziby spółki. Sąd nie jest związany żądaniem wnioskodawcy i nie musi go uwzględnić. Przed wydaniem postanowienia z wniosku wspólnika, sąd jest zobowiązany do wezwania zarządu do złożenia oświadczenia. Od orzeczenia wyznaczającego podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych służy apelacja, ponieważ postanowienie to zapada co do istoty sprawy.

Uwzględnienie wniosku, zakres badania

Zakres badania prowadzonego przez firmę audytorską określa postanowienie sądu o jej powołaniu, przy czym sąd nie może wyjść poza zakres żądania wniosku.

Jak wspomniano wcześniej, sąd nie jest związany żądaniem wniosku i nie musi go uwzględnić. Jakie są najczęstsze przyczyny oddalenia wniosku wspólnika? Jak spółka może się bronić przed takim wnioskiem? Poniżej przedstawiamy kilka przykładów.

1. Żądanie nie zawiera wskazania zakresu badania

Pismo wnioskodawcy zawiera często jedynie ogólne określenie, że wnosi on o wyznaczenie firmy audytorskiej. Choć to zgodne z brzmieniem przepisu art. 223 KSH in fine, zarówno judykatura, jak i doktryna zgodnie prezentują stanowisko, że zakres żądania musi być doprecyzowany we wniosku zarówno co do przedmiotu, jak i okresu. Sąd rejestrowy nie może się domyślać intencji wnioskodawcy i decydować za niego, jaki zakres miałoby obejmować sprawozdanie/badanie biegłego rewidenta.

Artykuł 223 KSH stanowi jedynie o zbadaniu rachunkowości oraz działalności spółki, jednak nie powinno budzić wątpliwości, że żądanie oparte na tym artykule KSH musi precyzować jego przedmiot, aczkolwiek zakres żądanego badania może być zakreślony szeroko, tzn. nie musi się ograniczać tylko do konkretnych okoliczności, lecz może odnosić się do audytu rewidenckiego spółki w zakresie analogicznym do np. audytu rocznego.

Sąd uwzględnia wniosek wspólnika i wyznacza firmę audytorską, określając zakres jego badania, względnie wniosek ten oddala.

2. Wniosek zmierza do zdublowania obowiązkowego badania sprawozdania finansowego spółki, któremu podlega.

Często spółka jest zobowiązana do przeprowadzenia obowiązkowego badania sprawozdania finansowego.

Zatem dublowanie badania przez biegłego rewidenta jest nieuzasadnione. Zwłaszcza jeśli wnioskodawca nie wskazuje we wniosku, aby jego żądanie obejmowało inny zakres przedmiotowy niż ten mieszczący się w standardowym badaniu bilansu.

Okoliczność poddania sprawozdań spółki z o.o. obowiązkowemu badaniu może stanowić argument pomocniczy, który w pewnych okolicznościach będzie przemawiał przeciwko uwzględnieniu wniosku wspólników, gdy jego celem miałoby być zbadanie rachunkowości spółki. Oznaczałoby to bowiem dublowanie już przeprowadzonego badania, chyba że istnieją przyczyny lub podejrzenia, z powodu których badanie to należałoby uznać za niewiarygodne, np. z powodu braku bezstronności audytora, nieprawidłowości w procedurze jego wyboru czy braku zmiany osoby rewidenta mimo upływu wielu lat.

3. Wspólnik ma pełny dostęp do ksiąg i dokumentów spółki

W jednym z orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie stwierdzono, że „należycie uzasadnione oświadczenie zarządu może mieć wpływ na wydane przez sąd postanowienie, zwłaszcza jeżeli będzie z niego wynikało, że wniosek wspólnika został złożony bezpodstawnie, dla szykany lub z nadużyciem prawa (np. w sytuacji gdy wspólnik ma pełny dostęp do ksiąg i dokumentów spółki i w ostatnim czasie badał te dokumenty).

4. Wniosek został złożony bezpodstawnie, dla szykany i jest przejawem pieniactwa czy wręcz działania na szkodę spółki a wspólnik wnioskujący nadużywa swojego prawa

Ukształtowane jest stanowisko doktryny, zgodnie z którym składanie wniosku w trybie art. 223 KSH przez wspólnika dla szykany albo w okolicznościach wyraźnie wskazujących na nadużycie prawa winno spotkać się z negatywną decyzją sądu.

Sąd nie jest związany wnioskiem („sąd rejestrowy może”), nie powinien jednak – nawet w razie wątpliwości – odmawiać wyznaczenia biegłego rewidenta. Co innego, jeśli określony wspólnik lub wspólnicy nadużywają swego prawa.