Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powoływane są zazwyczaj na czas nieokreślony. W toku ich funkcjonowania może okazać się jednak, że – pomimo trwania spółki – jeden ze wspólników decyduje się na zakończenie współpracy, poprzez sprzedanie posiadanych udziałów w spółce. Przyczyny takiej decyzji mogą wynikać zarówno z aspektów prywatnych, jak i zawodowych, jednak – niezależnie od źródła takiej decyzji – warto wiedzieć, jak sprawnie i skutecznie zbyć udziały w spółce z o. o.

Charakter udziałów w spółce z o. o.

Pierwsze pytanie, na które należy odpowiedzieć analizując kwestię możliwości i trybu sprzedaży udziałów w spółce z o. o., jest pytanie o status udziałów. Czym są właściwie udziały w spółce z o. o. oraz czy możliwy jest obrót takim udziałem?

Nie mają one wprawdzie formy materialnej, ale – co potwierdzają liczne wyroki sądów powszechnych i Sądu Najwyższego – są elementem majątku wspólnika, a dokładniej – cytując za wyrokiem Sądu Najwyższego z 26 maja 2011 r. (III CSK 221/10): „prawami majątkowymi wchodzącymi w skład majątku […] wraz ze związanymi z tymi udziałami prawami i obowiązkami składającymi się na treść stosunku członkostwa w spółce”. Udziały w spółce z o. o., jako prawa majątkowe, mogą więc być przedmiotem obrotu, przykładowo – przedmiotem umowy sprzedaży czy darowizny. Wyjątki i obostrzenia dla tej ogólnej zasady omawiamy w dalszej części artykułu.

Forma sprzedaży udziałów

Z perspektywy skuteczności danej czynności prawnej, podstawowym wymogiem będzie dochowanie wymaganej dla niej formy prawnej.

W przypadku zbycia udziałów w spółce z o. o., kodeks spółek handlowych (KSH) wskazuje wprost, że zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 § 1 ksh).

Pewne złagodzenie tej zasady zastrzeżone jest dla spółek, których umowa została zawarta przy wykorzystaniu tzw. wzorca umowy. W takim przypadku, zgodnie z treścią art. 180 § 2 ksh, zbycie przez wspólnika udziałów jest możliwe również przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się w takim przypadku kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Zgoda spółki na zbycie udziałów

Jak wspomniano we wcześniejszej części artykułu, jakkolwiek obowiązującą zasadą jest swoboda wspólnika w zbyciu posiadanych udziałów spółki, jednak istnieją sposoby ograniczenia tej swobody.

W tym celu konieczne jest wprowadzenie odpowiednich postanowień do umowy spółki, które uregulują zasady sprzedaży udziałów. Cel takich regulacji jest jasny: dla spółki czy pozostałych wspólników zazwyczaj nie będzie obojętne to, kto przejmie zbywane udziały. Choć bieżące sprawy spółki prowadzi zarząd, bezsprzecznie, również wspólnicy odgrywają istotną rolę w sposobie funkcjonowania spółki. Dlatego też ustawodawca dopuścił możliwość wprowadzenia w umowie spółki odpowiednich zasad, ograniczających swobodę w sprzedaży jej udziałów, a dokładniej – gwarantujących pozostałym wspólnikom pewną kontrolę nad kręgiem udziałowców.

Zgodnie z treścią art. 182 § 1 ksh, zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Kodeks spółek handlowych reguluje również tryb udzielenia zgody spółki na zbycie udziałów (oraz dalsze postępowanie w tym zakresie), zastrzegając jednak, że umowa spółki może te kwestie uregulować w sposób odmienny. Przygotowując umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością warto rozważyć wprowadzenie postanowień, które pozwolą zabezpieczyć spółkę przed niespodziewaną i niekontrolowaną zmianą wspólnika.

Zawiadomienie spółki o zbyciu udziałów

Dla skutecznego wykonywania uprawnień wynikających z nabytych udziałów, niezbędne jest dokonanie dodatkowej czynności, a mianowicie – zawiadomienie spółki o przejściu udziału. Obowiązek ten wynika z treści art.187 § 1 ksh, na mocy którego wprowadzono zasadę, zgodnie z którą o przejściu udziału na inną osobę zainteresowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia.

Co istotne, przejście udziału jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych (nabywcy lub zbywcy) zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności. Celem wprowadzenia przedmiotowego obowiązku jest zagwarantowanie spółce posiadania wiedzy na temat aktualnego kręgu wspólników. Co do dowodu dokonania czynności, o której mowa w ustawie, może być to na przykład umowa sprzedaży udziałów.

Podsumowanie

Sprzedaż udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie należy do rzadkości. Wbrew pozorom, mimo początkowych założeń i przekonań co do trwałości i niezmienności grona wspólników, może okazać się, że rzeczywistość zaskoczy nas informacją o sprzedaży udziałów przez naszego wspólnika lub – przeciwnie – postawi nas samych przed decyzją o sprzedaży posiadanych przez nas udziałów. Na każdy z tych przypadków warto przygotować się zawczasu. Negocjacje treści umowy spółki lub jej aneksu będą do tego świetną okazją, a doświadczony prawnik wesprze nas w wykreowaniu postanowień optymalnych zarówno dla spółki, jak i wspólników.