Nie ma osoby, która choć raz w życiu nie słyszała o LEGO. Ciekawostką, o której wie mało kto, jest jednak to, że z międzynarodowym producentem plastikowych klocków jest związana również inna spółka – Kirkbi A/S. Jej celem jest zapewnienie, że LEGO jako firma nadal będzie prowadzona w formie rodzinnego biznesu, a korzyści z niej będą czerpać przede wszystkim kolejne pokolenia potomków założyciela. 

Co LEGO ma wspólnego z polskim prawem? Od 6 lutego 2023 r. bardzo dużo!

Główne cele fundacji rodzinnej 

Ustawodawca, decydując się na wprowadzenie do polskiego prawa instytucji fundacji rodzinnej, kierował się podobnymi ideami jak założyciele spółki związanej z LEGO. 

Fundacja rodzinna jest podmiotem, który powinien pomagać w sprawnym przeprowadzeniu sukcesji rodzinnych biznesów, budować biznes na pokolenia, łatwiej akumulować majątek w ramach rodziny, czy w końcu chronić środki przed ich roztrwonieniem. 

Nowa instytucja daje szereg nowych możliwości fundatorowi. Nie tylko może on teraz zdecydowanie prościej rozporządzać swoim majątkiem (o czym więcej dalej), ale też może skuteczniej wpływać na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i to nawet po tym, jak odejdzie z tego świata. 

Kto może utworzyć fundację rodzinną, a kto skorzysta na jej powstaniu?

Po przedstawieniu głównych celów fundacji rodzinnej omówmy, kto i jak może ją stworzyć oraz kto na niej skorzysta. Odpowiedź niestety, jak to zwykle bywa, nie jest oczywista. 

Fundator, czyli osoba ustanawiająca fundację

Fundator (czyli założyciel) może ustanowić fundację rodzinną na dwa sposoby: w testamencie lub w akcie notarialnym. Jeśli decyduje się na ustanowienie fundacji w akcie notarialnym, następuje to jeszcze za jego życia. Jeśli robi to w testamencie, to podmiot zaczyna działać dopiero po chwili śmierci fundatora. 

Fundacja tworzona w testamencie może mieć tylko jednego fundatora. Wynika to z zakazu sporządzania testamentu przez więcej niż jedną osobę jednocześnie. Jeśli fundacja jest ustanawiana w formie aktu notarialnego – brak jest podobnych ograniczeń. 

Każdy, kto chce zostać fundatorem, musi wnieść do nowo tworzonej fundacji mienie o wartości nie niższej niż 100.000,00 zł.

Beneficjent fundacji

Beneficjentem fundacji rodzinnej może być każda osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego. 

Wbrew nazwie tej instytucji, fundator może postanowić, że osoba spoza rodziny również będzie mogła czerpać korzyści. Co istotne, beneficjentem może być nawet sam fundator jeszcze za swojego życia! A co właściwie oznacza, że dana osoba została wskazana przez fundatora jako beneficjent? 

Taka osoba otrzymuje szeroko rozumiane korzyści z fundacji. Świadczenia, do których fundacja jest zobowiązana mogą mieć charakter pieniężny, lub niepieniężny. Mogą być zastrzegane pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Fundator, ustanawiając fundację, ma tu pełną dowolność. Jednym słowem, ustanowienie fundacji ma wpływać na poprawienie sytuacji jej beneficjentów. 

Zasady działania fundacji rodzinnej

W związku z trwającym nadal okresem vacatio legis (ustawa wejdzie w życie 22 maja br.) trudno jest wskazać praktyczne aspekty związane z funkcjonowaniem fundacji rodzinnej. Ustawodawca zdecydował się jednak na dość kompleksowe uregulowanie zasad działania fundacji, co jednak nie powstrzymało go od podjęcia próby nowelizacji ustawy, która to nowelizacja obecnie znajduje się w Sejmie. 

Rola fundatora

Zarówno fundacja tworzona za życia likwidatora, jak i ta zaczynająca działać dopiero po jego zgonie, trwają niezależnie od jego śmierci. Fundator ma szeroko zakrojone możliwości regulowania jej działalności, w tym również ustanawiania bardzo szczegółowego statutu. 

Dzięki temu fundator może znacząco wpływać na sytuację swoich potomków, nawet po przejściu na tamten świat.  

Organy fundacji rodzinnej 

Podstawowymi organami działającymi w ramach fundacji rodzinnej będą:

1. zgromadzenie beneficjentów;
2. fundator;
3. zarząd fundacji;
4. rada nadzorcza fundacji.

Role poszczególnych organów będą zbliżone do tych, które pełnią ich odpowiedniki w spółkach kapitałowych. I tak – zarząd powinien prowadzić sprawy fundacji i wykonywać sprawy związane z jej funkcjonowaniem. Zgromadzenie beneficjentów pełni funkcję organu właścicielskiego, dla którego zastrzeżone jest na przykład powoływanie członków zarządu. Rada nadzorcza ma uprawnienia kontrolne i stoi na straży interesów beneficjentów. 

Osobowość prawna 

Fundacja ma osobowość prawną i dysponuje swoim własnym majątkiem. Może być stroną umów, pozywać i być pozywana. Jej sytuacja nie różni się w tym zasadniczo od sytuacji spółek kapitałowych, które również mają osobowość prawną. 

Obowiązkowy audyt fundacji 

Elementem, który może dziwić, jest obowiązek regularnego, co najmniej raz na cztery lata, poddawania fundacji audytowi. Audyt powinien być przeprowadzany przez firmę audytorską lub osoby mające odpowiednie kompetencje. Szczegółowe wymogi dotyczące badających stan fundacji określa ustawa. 

Podczas audytu weryfikowane są: sposób zarządzania aktywami fundacji, to jak zarząd zaciąga i wypełnia zobowiązania, a także to, czy fundacja prawidłowo wykonuje obowiązki publiczno-prawne. 

Ograniczenia w działalności fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna ma niestety również swoje ograniczenia. Przede wszystkim wynikają one z konieczności ochrony majątku, który ma służyć beneficjentom podmiotu. 

Najważniejszym ograniczeniem jest to, że fundacja nie może prowadzić działalności gospodarczej poza zakresem wyraźnie wskazanym przez ustawę (m.in. udzielanie pożyczek wybranym podmiotom, najem, przystępowanie do spółek). Każde przedsięwzięcie wiąże się z ryzykiem, a utrata znacznej części majątku mogłaby utrudnić, lub nawet uniemożliwić, osiągnięcie celu przewidzianego przez fundatora. 

Rozliczenia fundacji rodzinnej z fiskusem

Wszystkie opisane przez nas warunki funkcjonowania fundacji mogą wydawać się nawet korzystne. Tylko jak właściwie wpływa to na rozliczenia z fiskusem? Czy fundacja ustanowiona w ten sposób będzie mogła konkurować z korzystnymi regulacjami związanymi z opodatkowaniem spadków i darowizn w niektórych grupach? Okazuje się, że tak!

Wyposażenie fundacji rodzinnej w majątek

Fundacja rodzinna, jak wcześniej wspomnieliśmy, ma swój własny majątek. Za jego stworzenie odpowiada fundator, który musi wnieść go do podmiotu. Choć fundacja uzyskuje w ten sposób przychód (bezzwrotnie otrzymuje środki), to nie podlega on opodatkowaniu w żaden sposób. Oznacza to, że wyposażenie fundacji rodzinnej w majątek jest neutralne podatkowo. 

Podatek od spadków i darowizn, czy podatek dochodowy?

Środki otrzymywane z fundacji (nawet tej ustanowionej w testamencie) nie będą podlegały podatkowi od spadków i darowizn. Fiskus, zamiast tego, będzie mógł pobrać od nich podatek dochodowy, który będzie zależny od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem. 

W tak zwanej „zerowej grupie opodatkowania” stawka podatku wyniesie… okrągłe zero. Oznacza to, że najbliżsi członkowie rodziny fundatora nie będą musieli ponosić żadnych kosztów związanych z daninami publiczno-prawnymi. 

W pozostałych grupach (pierwszej, drugiej i trzeciej) podatek będzie wynosić stałe 15%. Oznacza to, że sytuacja pierwszej i drugiej grupy będzie nieco gorsza, niż w przypadku przysporzeń testamentowych. Zamiast stawek nieprzekraczających 12%, będą musieli liczyć się z nieco wyższymi, bo aż 15% podatkami. 

Fundacja jako podatnik CIT

Fundacja rodzinna, jako osoba prawna, podlega opodatkowaniu CITem. Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie preferencji również w tym zakresie. Fundacja rodzinna jest zwolniona z CITu, w zakresie w jakim prowadzona przez nią działalność gospodarcza nie wykracza poza zakres dozwolony przez ustawę.

Kwestia zachowku 

Kwestia zachowku jest jedną z bardziej istotnych kwestii związanych z fundacją rodzinną. Brak zmian ustawowych w tym zakresie wywróciłby niejedną fundację. Ustawodawca pogodził interesy osób uprawnionych do zachowku i interesy fundatorów. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że przyjęto rozwiązanie, że nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy). Dopuszczono też wyraźnie możliwość zrzeczenia się dziedziczenia ograniczonego tylko do zachowku lub jego części.

Odpowiedzialność fundacji za zobowiązania fundatora

Ostatnią bardzo istotną kwestią, która zasługuje na omówienie, jest odpowiedzialność fundacji. Fundacja jest zawsze odpowiedzialna solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe jeszcze przed jej ustanowieniem. Również za zobowiązania alimentacyjne. Dodatkowo, wierzyciele fundatora w określonych przypadkach mogą dochodzić zaspokojenia swoich wierzytelności od fundacji. Fundacja rodzinna nie będzie zatem ucieczką przed wierzycielami.  

W naszej ocenie fundacja rodzinna to innowacyjna instytucja w prawie polskim, która może wiele zmienić. Sukcesje przedsiębiorstw rodzinnych, ale nie tylko, będą teraz dużo bardziej elastyczne. Fundatorzy będą mogli swobodniej dysponować swoim mieniem, zarówno za życia, jak i po śmierci. 

Jeśli zastanawiają się Państwo nad najskuteczniejszym sposobem zapewnienia dostatniego życia najbliższym, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. Doradzimy i pomożemy, niezależnie czy korzystniejsze będzie sporządzenie skomplikowanego testamentu, czy ustanowienie fundacji rodzinnej.